Czym jest otyłość?

Otyłość to zjawisko, które coraz częściej dotyczy krajów cywilizowanych, mimo rosnącej świadomości i edukacji dotyczącej odżywiania. Charakteryzuje się nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej i wzrostem masy ciała powyżej wartości prawidłowych. Kluczową rolę odgrywa tu styl życia: dodatni bilans energetyczny, jakość spożywanego jedzenia, brak aktywności fizycznej, czynniki genetyczne oraz przekarmianie w dzieciństwie.

Duża grupa pacjentów próbowała schudnąć samodzielnie, stosując bardzo restrykcyjne diety, po których często pojawia się efekt jo-jo i ponowny przyrost masy ciała. Jedzenie bywa sposobem na poprawę humoru lub uspokojenie. Dodatkową trudnością jest powszechna dostępność jedzenia – w sklepach, restauracjach czy z dostawą do domu.

Warto zastanowić się, w jakich sytuacjach sięgamy po jedzenie. Każdy z nas jest inny, ma określone poczucie własnej wartości i nastrój. Często nie zdajemy sobie sprawy, że to od nas samych zależy, czy zjemy coś dodatkowego – to tzw. motywacja wewnętrzna. Jedzenie bardzo często wiąże się z emocjami, ale nigdy nie powinno być „lekiem” na problemy.

Leczenie otyłości

Najważniejsze w leczeniu otyłości są dieta i aktywność fizyczna. Aby zmniejszyć masę ciała, konieczne jest wprowadzenie ujemnego bilansu energetycznego. Zaleca się zmniejszenie kaloryczności diety o około 500–1000 kcal dziennie w stosunku do dotychczasowego spożycia. Dieta nie powinna być jednak zbyt restrykcyjna – spożywanie poniżej 800 kcal dziennie prowadzi do szybkiego spadku masy ciała, ale trudno utrzymać taki efekt w dłuższej perspektywie.

W diecie odchudzającej zaleca się spożywanie 5 posiłków dziennie. Należy wykluczyć słodycze, tłuszcze zwierzęce i białe pieczywo. Ważne jest urozmaicenie diety oraz odpowiednie nawodnienie – picie wody przed posiłkiem daje uczucie sytości. Aktywność fizyczna jest niezbędna – najlepiej kilka razy w tygodniu przez 30–60 minut wybrać formę ruchu, którą lubimy.

Pomocne mogą być także parafarmaceutyki, np. preparaty z błonnikiem lub włóknami roślinnymi, które zwiększają uczucie sytości, oraz preparaty z chityną ograniczające wchłanianie tłuszczów. W leczeniu nadwagi stosuje się także wyciągi roślinne z pokrzywy, pietruszki czy brzozy. Udowodniono, że preparaty z chromem mogą przyspieszać przemianę materii lub zmniejszać łaknienie.

W przypadku osób z BMI powyżej 30 należy rozważyć farmakoterapię, ale wyłącznie pod kontrolą lekarza. Leki mogą wpływać na hamowanie łaknienia lub zmniejszanie przyswajalności tłuszczów. U osób ze znaczną otyłością (BMI powyżej 40) i zagrożeniem życia stosuje się leczenie chirurgiczne polegające na zmniejszeniu pojemności żołądka – jednak jest to obarczone poważnymi powikłaniami.

Zmiana diety powinna być trwałą zmianą stylu życia, nie tylko na czas odchudzania. W trakcie chudnięcia przemiana materii zwalnia, co jest naturalną reakcją organizmu. Po zakończeniu diety organizm potrzebuje mniej energii, a powrót do dawnych nawyków prowadzi do efektu jo-jo. Im bardziej restrykcyjna dieta, tym większy przyrost masy ciała po jej zakończeniu.

Proces odchudzania powinien być stopniowy – najlepiej nie więcej niż 1 kg tygodniowo. Zmiana nawyków powinna być świadoma: regularne posiłki w mniejszych ilościach. Otyłość to choroba, która często współwystępuje z innymi schorzeniami, jak nadciśnienie, wysoki cholesterol czy podwyższony poziom glukozy. Osoby z otyłością powinny być pod opieką wielu specjalistów.

Fazy leczenia otyłości

Pierwszym krokiem jest określenie celu terapii – zawsze jest nim zmniejszenie masy ciała poprzez zmiany w stylu życia. Leczenie otyłości dzieli się na dwie fazy:

• Faza redukcji – celem jest zmniejszenie masy ciała o około 10% w ciągu pół roku.

• Faza utrzymania – utrzymanie osiągniętej masy ciała przez kolejne pół roku.

Jak powinna wyglądać dieta odchudzająca?

Dieta powinna być zbilansowana, niskokaloryczna, ale dostarczająca wszystkich niezbędnych składników odżywczych, indywidualnie dobranych do potrzeb osoby. Dietetyk odgrywa tu kluczową rolę – wspiera w zmianie nawyków i układa dietę dopasowaną do preferencji, możliwości finansowych i umiejętności kulinarnych pacjenta.

Ważna jest także zmiana nawyków dotyczących aktywności fizycznej. Badania wykazują, że regularne ćwiczenia nie tylko zmniejszają ilość tkanki tłuszczowej, ale też obniżają ciśnienie tętnicze i zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę.

Osoba na diecie redukcyjnej powinna kontrolować masę ciała przynajmniej raz w tygodniu, zawsze na tej samej wadze i o tej samej porze dnia (najlepiej rano). Warto skonsultować z lekarzem suplementację, ponieważ dieta redukcyjna może prowadzić do niedoborów składników odżywczych.

Najlepsza dieta na odchudzanie

Dyskusja na temat najlepszej diety trwa od lat. Skuteczna dieta to taka, która ma obniżoną wartość energetyczną i jest stosowana konsekwentnie. Najważniejszy jest deficyt kaloryczny – to on decyduje o spadku masy ciała, niezależnie od proporcji makroskładników.

Warto zwrócić uwagę na:

• Procent energii z nasyconych kwasów tłuszczowych nie powinien przekraczać 8%.

• Zawartość błonnika powinna wynosić co najmniej 20 g dziennie.

• Cholesterol nie powinien przekraczać 150 mg na 1000 kcal.

• Źródłem węglowodanów powinny być produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG ≤ 55).

Produkty o wysokim IG (≥ 70) należy ograniczać, szczególnie u osób z insulinoopornością i cukrzycą typu 2.

Zasady zdrowego talerza

Zaleca się, by połowę talerza stanowiły warzywa i owoce (owoce w ograniczonych ilościach ze względu na zawartość cukrów prostych). W diecie redukcyjnej owoce powinny dostarczać maksymalnie 100 kcal dziennie. Warzywa można jeść praktycznie bez ograniczeń – są odżywcze i korzystnie wpływają na przewód pokarmowy.

Wapń zawarty w produktach mlecznych wspiera redukcję masy ciała – zaleca się spożywanie 3–4 porcji produktów mlecznych dziennie (np. szklanka mleka, kefiru, maślanki lub 150 g jogurtu).

Podczas diety należy odpowiednio nawadniać organizm – minimum 2 litry płynów dziennie, z czego połowę powinna stanowić woda. Picie wody przed posiłkiem zmniejsza ilość spożywanej energii.

Najlepsze metody przygotowywania potraw to grillowanie, gotowanie na parze, pieczenie lub gotowanie w wodzie. Należy unikać smażenia, ponieważ zwiększa ono kaloryczność posiłków. Warto także zamieniać majonez na jogurt i nie zaprawiać zup śmietaną.